اقتصاد دیجیتال در خط مقدم/ چگونه زیرساخت‌های آنلاین، بحران جنگ را مدیریت می‌کنند؟
اقتصادآنلاین، مهرین نظری: جنگ، اگرچه در ظاهر میدان رویارویی نظامی است، اما واقعیت این است که میدان اصلی آن اغلب در پشت جبهه‌ها، یعنی در شبکه‌های توزیع کالا، ارتباطات مردمی، گردش مالی و مدیریت افکار عمومی شکل می‌گیرد. آنجا که رسانه‌ها، فروشگاه‌های آنلاین، اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل، کیف‌پول‌های دیجیتال و شبکه‌های ابری فعال هستند، نبرد نرم‌افزاری و اقتصادی آغاز می‌شود. اقتصاد دیجیتال، برخلاف تصور رایج که آن را صرفاً ابزار راحتی در زمان صلح می‌داند، در زمان جنگ می‌تواند به یکی از مهم‌ترین بازو‌های تاب‌آوری اجتماعی و امنیتی کشور‌ها تبدیل شود. ایران نیز با توجه به وضعیت موجود، به‌ویژه در مواجهه با بحران‌های اخیر، باید نقش اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان یک عنصر راهبردی بازشناسی و تقویت کند.
اما آیا اقتصاد دیجیتال می‌تواند در زمان بحران، مثل یک نیروی پشتیبانی قدرتمند عمل کند؟
پاسخ کوتاه، بله است. اما این پاسخ ساده، پشتوانه‌ای از زیرساخت، آمادگی، سیاست‌گذاری و فرهنگ‌سازی را طلب می‌کند. وقتی جنگی واقعی یا ترکیبی رخ می‌دهد، فروشگاه‌ها تعطیل می‌شوند، جاده‌ها ناامن می‌گردند، تبادل پول نقد سخت می‌شود و رسانه‌های سنتی در معرض سانسور یا اختلال قرار می‌گیرند. در این شرایط، پلتفرم‌های دیجیتال مانند دیجی‌کالا، اسنپ، تپسی، روبیکا، آپ و شاپرک به عنوان کانال‌های پایداری عرضه، خدمات و اطلاع‌رسانی وارد عمل می‌شوند.
شبکه توزیع هوشمند در شرایط بحران
یکی از نخستین تبعات جنگ، اختلال در زنجیره تأمین و توزیع کالا است. در زمان حملات موشکی، قطع راه‌های ارتباطی یا ناپایداری شرایط اجتماعی، فروشگاه‌های اینترنتی می‌توانند نقش واسطه‌ی مطمئن و سریع بین مصرف‌کننده و انبار‌های کالا را بازی کنند. این شبکه‌ها نه‌تنها محدود به پایتخت نیستند، بلکه گستره خدمات آنها به دورترین نقاط کشور می‌رسد. تجربه‌ی بحران کرونا نشان داد که چگونه فروشگاه‌های اینترنتی بار تأمین اقلام ضروری را در شرایط قرنطینه به دوش کشیدند؛ تجربه‌ای که در زمان جنگ نیز قابل تعمیم است.
سامانه‌های پرداخت دیجیتال، ستون فقرات اقتصاد مقاومتی
اگر در زمان جنگ، تبادل پول نقد به‌دلیل ناامنی یا بی‌ثباتی ارز دشوار شود، پرداخت‌های آنلاین و کیف‌پول‌های دیجیتال مانند اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی و رمزریال‌های داخلی می‌توانند مسیر امنی برای گردش پول ایجاد کنند. چنین ابزار‌هایی از ریسک سرقت، جعل اسکناس و اخلال فیزیکی در مبادله جلوگیری می‌کنند و شفافیت تراکنش‌ها را نیز بالا می‌برند. اگر زیرساخت بانکداری باز و پرداخت‌های بین‌پلتفرمی به‌خوبی توسعه یابند، حتی امکان تسویه فوری بین کسب‌وکار‌ها در زمان بحران وجود خواهد داشت.
اطلاع‌رسانی و مدیریت افکار عمومی در فضای دیجیتال
در زمان جنگ، شاید مهم‌ترین چالش حاکمیت، حفظ انسجام روانی جامعه و مقابله با شایعات، ترس و انتشار اطلاعات نادرست باشد. شبکه‌های اجتماعی داخلی، رسانه‌های آنلاین و پیام‌رسان‌های بومی، اگر ساختار اعتماد عمومی را حفظ کرده باشند، می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در پایداری اجتماعی ایفا کنند. آنچه در حملات سایبری یا عملیات روانی دشمن مورد هدف قرار می‌گیرد، ذهن مردم است؛ اقتصاد دیجیتال با ظرفیت بالای تحلیل داده، می‌تواند حتی در پیش‌بینی رفتار جمعی و آرام‌سازی فضای عمومی مؤثر باشد.
امنیت زیرساخت‌ها، گلوگاه کلیدی در اقتصاد جنگی دیجیتال
اگرچه اقتصاد دیجیتال پتانسیل بالایی دارد، اما امنیت سایبری آن به‌شدت شکننده است. یک حمله موفق به سرور‌های پلتفرم‌های بزرگ، می‌تواند باعث اختلال در دسترسی مردم به خدمات شود و اعتماد را به‌شدت کاهش دهد. بنابراین، شرط اول ایفای نقش اقتصاد دیجیتال در زمان بحران، پایداری زیرساخت ابری، مسیر‌های ارتباطی، دیتاسنترها و امنیت نرم‌افزاری است. در این زمینه، دولت باید با مشارکت بخش خصوصی، روی پروژه‌های توسعه ابر بومی، پشتیبانی بلاک‌چین داخلی، سامانه‌های هشدار سریع و شبکه‌های بسته‌ی اضطراری سرمایه‌گذاری کند.
الزام بازنگری در سیاست‌گذاری و مقررات بحران‌محور
درحال‌حاضر، بسیاری از قوانین و مقررات فضای دیجیتال در ایران، بر پایه کنترل، محدودسازی و رویکرد‌های احتیاطی بنا شده‌اند. اما شرایط جنگی، بازتعریفی از «مقررات پشتیبان تاب‌آوری» را طلب می‌کند. به‌جای فیلترینگ کور، باید سیاست‌های هوشمند در تخصیص پهنای باند، سهمیه انرژی دیتاسنترها، پشتیبانی حقوقی از پلتفرم‌های درگیر در خدمات جنگی و اولویت‌بندی خدمات حیاتی تدوین شود. همچنین مشارکت تشکل‌هایی مانند اتحادیه کشوری کسب‌وکار‌های مجازی در ساختار‌های تصمیم‌گیری بحران، باید به رسمیت شناخته شود.
از لوکس تا ضرورتی استراتژیک
اقتصاد دیجیتال دیگر نه یک انتخاب لوکس، که ضرورتی استراتژیک برای تاب‌آوری ملی در بحران‌های نوین است. اگر روزگاری آن را برای راحتی در خرید و سرگرمی می‌خواستیم، امروز به‌مثابه یک ابزار دفاع غیرمستقیم، باید روی آن حساب باز کنیم. زیرساخت‌هایی مانند پلتفرم‌های توزیع، سامانه‌های پرداخت، رسانه‌های آنلاین و شبکه‌های ابری، در حکم خطوط پشتیبانی یک جبهه جنگی عمل می‌کنند؛ اگر فعال، امن و چابک باشند، می‌توانند بخش زیادی از فشار‌های جنگ را از دوش مردم و حاکمیت بردارند.
در نهایت، نقش اقتصاد دیجیتال در جنگ، تنها به «فناوری» محدود نمی‌شود؛ بلکه یک انتخاب هوشمندانه در سیاست‌گذاری، اعتمادسازی و سرمایه‌گذاری آینده‌نگرانه است. مسیری که اگر امروز آن را جدی نگیریم، فردا دیگر فرصتی برای جبران نخواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید