نقش مخرب تثبیتگرایان در ناترازی انرژی/ چگونه با بیشترین ذخایر انرژی، به بحران رسیدیم؟
اقتصاد آنلاین، آرمان هنرکار؛ «اول بودیم، اما با ندانم کاری آخر شدیم» بله حقیقت اینکه کشور ما به صورت تجمعی بزرگترین کشور دارنده ذخایر طبیعی است، اما امروز و در سال ۱۴۰۴، ایران در هیچ کجای اقتصاد انرژی جهان جایی ندارد و نه تنها تاثیرگذاری اقتصادی آن هر روز به صفر نزدیکتر میشود بلکه در داخل نیز دچار بحرانهای شدیدی شده است که بسیاری درمان آن را نیازمند سالها تلاش توسعه محور میدانند.
تعداد این بحرانها انقدر زیاد شده که نوشتن موردی آنها نیز کتاب قطور میطلبد، اما چند مورد از مهمترین آنها که این روزها در ایران با آن دست و پنچه نرم میکنیم، ناترازی آب، گاز و برق است که مستقیما زندگی هم وطنان ما را تحت تاثیر قرار داده است. ضمن اینکه این بحرانها معلول سیاستها نادرست تثبیت گرایان در سالهای متمادی حکمرانی خود در ایران است که با واژههای پوپولیستی مانند نان ارزان، آب ارزان و بنزین ارزان، اوضاع مملکت را به نقطه فعلی کشاندند.
دستکاری قیمتها عامل نابودی منابع
البته که این حرف از زبان نویسنده این مطلب نیست بلکه اقتصاددانان بزرگ جهان که تئوری آنها کشورهای بسیاری را به سطوح بالای توسعه رسانده این پیام را برای ما ایرانیها دارد؛ فردریش فون هایک که بسیاری آن را پدر نئولیبرالیسم میدانند، دههها پیش گفته است که «وقتی قیمتها توسط دولت تعیین میشوند، دانش پراکنده جامعه نادیده گرفته میشود و منابع ناگریز هدر میروند.» همچنین هرناند دسوتو، سالها پیش به کشورهای دارای ذخایر گسترده هشدار داد که «در بسیاری از کشورها مشکل کمبود منابع نیست بلکه مشکل این است که وفور منابع جایگزین عقلانیت اقتصادی شده و ثروت به جای تبدیل شدن به سرمایه، مصرف شده و هدر میرود.»
۴ برابر کره زمین لوله داریم، اما …
همانطور که میدانید ایران بعد از روسیه بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان است، اما این نعمت گسترده موجب غفلت زیانبار شده است به این صورت که در ایران و پس از انقلاب، ۴۱ هزار کیلومتر خط لوله گاز فشار قوی کشیده شده است و تقریبا همه خانهها به این ذخیره بزرگ دسترسی دارند و کافیست که فلکه گاز را باز کنند تا گاز ارزان کشور را هرچقدر که میخواهند بدون محدودیت استفاده کنند. برای اینکه بفهمیم این عدد چقدر بزرگ است لازم است تاکید کنیم که قطر کره زمین ۱۲ هزار کیلیومتر استُ، یعنی ایران ۴ برابر قطر کرهای که در آن زندگی میکنیم خط لوله گاز دارد!
ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندهها
این دسترسی آسان به گاز و همچنین قیمت ارزان آن و البته عدم جایگزینی انرژیهای تجدیدپذیر در طول سالهای گذشته با این انرژی، ایران را جز ۵ کشور بزرگ مصرف کننده گاز قرار داده است. البته که آمارها در این زمینه گوناگون است، اما تقریبا در هیچ کدام آنها ایران رتبه بیشتر از ۱۰ ندارد و در برخی ۳، در موارد ۵ و در مواردی نیز ۸ و ۷ است.
اول انقلاب ته لیست بودیم
اما در این گزارش قصد دارم که توجه شما را به نمودار زیر جلب کنم، این نمودار بیانگر میزان مصرف کشورهای پردرآمد، با درآمد متوسط و درآمد پایین است. همانطور که مشاهده میکنید مصرف گاز کشورهای با درآمد متوسط در میانه دهه ۶۰ یا قرن ۲۰ میلادی، معادل ۱۱۴۰ کیلووات بر ساعت بوده واین عدد برای ایران نیز ۳۱۲ بوده است. همان زمان کشورهای با درآمد بالا ۴۹۷۷ کیلووات بر ساعت مصرف داشتند، اما در سال ۱۹۷۹ میلادی و رخ دادن یک انقلاب در ایران این عدد برای کشورهای پردرآمد به ۸۴۹۳ کیلووات بر ساعت میرسد و مصرف ایران نیز مقداری از ۱۳۰۰ کیلووات بر ساعت میگذرد. ضمن اینکه در همین زمان کشورهای با درآمد متوسط بالغ بر ۲۶۱۶ کیلیوات مصرف میکردند و بیش از ۱۰۰ درصد با ما فاصله داشتند.
در ۲۰ سال، مصرف گاز ۶ برابر شد
نکته بسیار مهم اینکه ۶ سال بعد از انقلاب و در سال ۱۹۸۵ میزان مصرف ایران به ۱۹۵۴ کیلووات بر ساعت میرسد، اما کشورهای با درآمد متوسط سرانه مصرفشان با کاهش ۵۰ درصدی به کمتر از ۱۳۰۰ کیلوات میرسد. بنابر این روند مصرف شدید منابع از همان زمان که در ایران افزایش پیدا کرد در این کشورها با کاهش شدیدی روبهرو شد. ضمن اینکه در همین زمان کشورها با درآمد بالا نسبت به ۱۹۷۹ تنها ۳۵ درصد افزایش مصرف داشتند و اعدادی بیش از ۱۱ هزار کیلوات بر ساعت را به ثبت رساندند.
دولت هاشمی و ۳ برابر شدن مصرف بعد از انقلاب
کمی به جلوتر برویم پس از پایان دولت سازندگی و در سال ۱۹۹۴، میزان مصرف گاز در ایران نسبت به اول انقلاب ۲۲۰ درصد افزایش پیدا میکند، چراکه با لوله کشیهای گسترده دسترسی مردم به این ذخایر تسهیل شده بود و در این زمان سرانه مصرف گاز به معادل ۴۲۴۳ کیلوات بر ساعت رسید.
دو برابر توسعهیافتهها، گاز مصرف میکنیم
این روند در دولت اصلاحات نیز با شیب بسیار تندی ادامه پیدا میکند به این صورت که در شروع دولت خاتمی مصرف سرانه معادل ۴۲۴۳ کیلووات بوده و در پایان دوره آن به ۱۱۶۷۳ کیلووات بر ساعت میرسد. اما نقطه بسیار مهم تاریخی در حوزه مصرف گاز سال ۲۰۰۷، و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدینژاد است که مصرف گاز ایران از کشورهای پردرآمد نیز جلو میزند و به ۱۱، ۸۰۰ کیلووات میرسد، اما این قائله به همین نقطه ختم نشد و طبق آمارهای موجود برای سال ۲۰۲۴ مصرف سرانه ایران به ۲۶۷۹۹ کیلووات رسید این اتفاق در صورتی است که کشورهایی که بالاترین درآمدها را دارند نیز تنها ۱۷۸۳۲ کیلووات سرانه مصرفشان است، این اتفاق در صورتی رخ داده که تولید ناخالص داخلی ایران از نصف ترکیه نیز کوچکتر شده است.
تولید گاز، کفاف مصرف زمستان را نمیدهد
حال با همه اینها، مصرف شدید منابع محدود منجر به ناترازی شدیدی شده است که مواجهه جدی ما با آن در تابستان بود که علاوه بر قطعی برق دو روز در هفته صنایع، دو روز نیز به علت نبود گاز قطع میشد و در حال حاضر نیز بسیاری از شهرکها با این موضوع دست و پنجه نرم میکنند و گمانه زنیهای مسئولان خبراز این میدهد که از جمعه همین هفته مصرف روزانه گاز از ۶۵۰ میلیون متر مکعب هم میگذرد و به صورت هفتگی ۴ میلیارد و ۵۵۰ میلیون متر مکعب مصرف گاز خواهیم داشت، اما هنوز وارد زمستان نشدیم و کارشناسان تحلیل میکنند که این عدد در میانه زمستان به ۶ میلیارد متر مکعب نیز میرسد که نیازمند تولید روزانه ۸۵۷ میلیون متر مکعب گاز است که این عدد بیشتر از رکورد تولید گاز روزانه در کل تاریخ ایران است؛ بنابراین صنایع با قطعی گاز روبهرو میشوند و تابستان سال آینده نیز سختتر از سال گذشته خواهد بود، در پایان امید میرود که با ورود سقاب اصفهانی، معاون رئیس سازمان بهینهسازی و مدیریت راهبردی انرژی به این حوزه و آزادسازی بازار انرژی شراین ناترازیها از سر کشورمان کم شود و باید این جمله مهم داگلاث نورث برنده نوبل را یادآوری کنیم که کشورهای دارای منابع غنی، اگر نهادهای درست نداشته باشند، منابعشان نه ثروت میآفریند و نه توسعه، فقط سریعتر مصرف میشود.»
