آیا یوتیوب فارسی به آخر خط رسیده است؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، فیلترینگ یوتیوب در ایران، ناخواسته به فرصتی برای تولیدکنندگان محتوای فارسی تبدیل شده بود. کاربران ایرانی با استفاده از VPN، از نگاه سیستم تبلیغاتی گوگل بهعنوان کاربرانی از کشورهایی تبلیغاتی مثل آلمان و آمریکا شناسایی میشدند. نتیجه این تغییر، نمایش تبلیغات گرانقیمت سطح اول (Tier 1) برای کاربران، درآمد دلاری کانالهای فارسی و شکلگیری یک اکوسیستم نسبتاً پایدار از یوتیوبرها شد. اکوسیستمی که از مستند و آموزش گرفته تا سرگرمی و چالش، بهسرعت رشد کرد و یوتیوب فارسی را شکل داد.
آنچه در جدول زیر آورده شده، وضعیت مشترکان (سابسکرایبر) تعدادی از کانالهای مشهور یوتیوب فارسی تا ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵، (۱ دی ۱۴۰۴) است.
وضعیت کانالهای فارسیزبان تا ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵
نام یوتیوبر / کانال
تعداد دقیق سابسکرایب
نوع محتوا
اشکان صادقی (Ashkan Sadeghi)
۴.۱۵ میلیون
آشپزی
فرش دانیال (Fresh Danial)
۱.۹۶ میلیون
سرگرمی
رضا قهرمانلو (Raza)
۱.۸۹ میلیون
سرگرمی
پوریا پوتک (Putak)
۱.۱۴ میلیون
سرگرمی
فرشاد سایلنت (Farshad Silent)
۸۴۷ هزار
سرگرمی
میا پلیز (Mia Plays)
۷۸۴ هزار
سرگرمی
کومان (Kouman)
۷۷۵ هزار
سرگرمی
آریا کئوکسر (Aria Keoxer)
۷۵۶ هزار
گیمینگ و استریم
مدگل (MadGal)
۶۷۶ هزار
سرگرمی و موسیقی
سوگنگ (SoGang)
۶۷۲ هزار
سرگرمی
همه چیز خوب پیش میرفت تا اینکه چندی قبل تعدادی از همین یوتیوبرها از احتمال کاهش درآمد خود خبر دادند، کاهش درآمدی که در نتیجه شناسایی کاربرانی بود که از ایران، با آیپی کشورهای دیگر ویدئو میدیدند.
حالا ورق برگشته است. گزارشها نشان میدهد گوگل با بهروزرسانی گسترده الگوریتمهای شناسایی موقعیت مکانی و استفاده از دادههای عمیقتر، عملاً VPNها را بیاثر کرده و ترافیک ایران را با دقت بالا تشخیص میدهد. نتیجه؟ حذف تبلیغات برای کاربران داخل ایران و سقوطی که برخی آن را تا ۹۰ درصد کاهش درآمد یوتیوبرهای فارسیزبان برآورد میکنند. تصمیمی که میتواند یوتیوب فارسی را وارد مرحلهای تازه، سخت و سرنوشتساز کند.
هدف واقعی گوگل چیست؟
آرین اقبال کارشناس امنیت شبکه توضیح میدهد که هدف گوگل بالا بردن بازدهی سیستم تبلیغاتیاش (Google Ads) است. گوگل از تبلیغدهنده پول میگیرد و باید گزارش دهد که چند درصد از نمایشها به خرید منجر شده است. طبیعتاً کاربرانی که در کشورهای تحت تحریم (مثل ایران، کوبا و کره شمالی) هستند، قدرت خرید بینالمللی ندارند و نمایش تبلیغ به آنها منجر به خرید نمیشود. این موضوع بازدهی کل سیستم گوگل را پایین میآورد. در نتیجه، گوگل تصمیم گرفت به هر کاربری که هویت ایرانیاش احراز شده، اصلاً تبلیغ نشان ندهد تا نرخ تبدیل (Conversion Rate) خود را برای تبلیغدهندگان بالا ببرد.
اکنون گزارشها حاکی از آن است که گوگل با بهروزرسانی زیرساختهای شناسایی موقعیت مکانی، عملاً کارایی VPNها را در شناسایی موقعیت مکانی خنثی کرده است. این الگوریتم جدید به معنای شناسایی دقیق ترافیک ایران و احتمالا به تبع آن، سقوط آزاد ۹۰ درصدی درآمد یوتیوبرهای فارسیزبان است. حالا دیگر در عمل بازدید کاربر از داخل ایران هیچ ارزشی نه برای یوتیوب و نه برای کانال یوتیوبرها دارد.
این کارشناس امنیت شبکه میگوید:« در ابتدا، فیلترینگ داخلی به طور عجیبی به نفع یوتیوبرهای ایرانی تمام شد. کاربران به دلیل فیلترینگ مجبور به استفاده از VPN بودند و با تغییر آیپی، گوگل آنها را به عنوان کاربرانی از آلمان، هلند یا آمریکا شناسایی میکرد. چون هزینه تبلیغات در این کشورها بسیار گران است، درآمد دلاری یوتیوبرهای فارسیزبان به شدت رشد کرد. اما اکنون وضعیت تغییر کرده است؛ گوگل با استفاده از هوش مصنوعی و دیتای عظیمی که دارد (زبان کیبورد، لوکیشن گوشی، شبکههای موبایلی ایران و…) هویت واقعی یوزر را تشخیص میدهد و میفهمد که فرد در واقع در ایران است. نتیجه این شده که درآمد یوتیوبرهای داخل ایران به شدت افت کرده است، چون بازدیدهای آنها دیگر «تجاری» محسوب نمیشود.»
فناتحریم و داستانی که ادامه دارد
به گفته اقبال، این موضوع به هیچ وجه جدید نیست؛ او میگوید:« ریشهی این چالشها به سال ۱۴۰۰ بازمیگردد که ما آن زمان اصطلاح «فناتحریم» را برای آن به کار بردیم. در آن مقطع، شرکت گوگل تصمیماتی گرفت که ضربه سنگینی به راههای دور زدن تحریمها و فیلترینگ وارد کرد. ما به عنوان کشوری که همزمان تحت تأثیر فیلترینگ داخلی و تحریمهای خارجی هستیم، مجبور بودیم از تکنیکهای پیچیدهای برای دسترسی به سرویسهای بینالمللی استفاده کنیم، اما گوگل با اقداماتی، این مسیرها را مسدود کرد.»
او توضیح میدهد که این «فناتحریم» در دو سطح رخ داد: سطح اول، تحریمهای ناشی از مصوبات «اوفک» (OFAC) بود که زیرساختهایی مثل گوگلکلاد (GCP)، فایربیس، اندروید استودیو و به طور کلی اکوسیستم اندروید را تحت تأثیر قرار داد. سطح دوم نیز مستقیماً بر پلتفرم یوتیوب و سیستم تبلیغاتی آن متمرکز شد.
اقبال، کارشناس امنیت شبکه در پاسخ به این پرسش که با این اقدام گوگل چه تهدیدی در انتظار یوتیوب فارسی است، میگوید:« این اتفاق تازه افتاده است و تأثیرات آن احتمالاً در میانمدت (سه تا شش ماه آینده) خود را نشان خواهد داد. زمانی که تولیدکنندگان محتوا متوجه شوند درآمدشان به شدت افت کرده و دیگر توجیه اقتصادی ندارد، کیفیت محتوا کاهش مییابد. بسیاری از یوتیوبرها با این درآمد، تجهیزات میخریدند و تیم تشکیل میدادند؛ وقتی این درآمد قطع شود، تیمها از هم میپاشند و کیفیت ویدیوها افت میکند. در نهایت، این موضوع منجر به «مرگ تدریجی یوتیوب فارسی» یا دستکم افت شدید آن میشود، مگر اینکه راهکار جدیدی برای دور زدن این سیستم هوشمند پیدا شود.»
یوتیوب فارسی در آستانه یک دگردیسی اجباری است؟
البته لازم به ذکر است که همه این کانالها در یک دسته قرار نمیگیرند. گزارشها نشان میدهد یوتیوبرهایی که محتوای بصری و بدون کلام تولید میکنند، به دلیل داشتن مخاطبانی از سراسر جهان، کمترین آسیب را از این تغییرات خواهند دید. در واقع، نخستین راهبرد محتواسازان در مواجهه با انسداد درآمدهای AdSense، تغییر رویکرد از «تولید محتوای مورد پسند کاربر ایرانی» به سمت «تولید محتوای بینالمللی» است.
بنابراین، الگوبرداری از موفقیت کانالهایی از این دست نشان میدهد که حذف کلام و تکیه بر استانداردهای بصری و ASMR، مرزهای جغرافیایی را از میان برداشته و درآمدزایی ارزی را تضمین میکند. در این مدل، یوتیوبر با جذب مخاطب از بازارهای با ارزش تبلیغاتی بالا، حتی با تعداد بازدید کمتر، به درآمدهای چند برابری دست مییابد؛ هرچند این مهاجرت، هویت ایرانی را در محتوا کمرنگ میکند.
