قیمتگذاری به اسم حمایت، لبنیات را گران کرد/ قیمت لبنیات در جهان نصف میشود
اقتصاد آنلاین، آرمان هنرکار؛ قیمت جهانی شیر در ۱۹ دسامبر، معادل جمعه ۲۸ آذرماه، به پایینترین سطح خود در ۶۰۳ روز گذشته رسید. در این روز، قیمت شیر به ۱۵ دلار و ۷۷۰ سنت کاهش یافت. آخرین باری که قیمتها پایینتر از این سطح ثبت شده بود، به ۲۲ آوریل ۲۰۲۴ (۳ اردیبهشت ۱۴۰۳) بازمیگردد؛ زمانی که قیمت شیر در محدوده ۱۵ دلار و ۶۲۷ سنت قرار داشت.
البته که رقم ۱۵ دلار و ۷۷۰ سنت که بهعنوان قیمت جهانی شیر خام اعلام میشود، قیمت هر لیتر یا هر کیلوگرم شیر نیست، بلکه مربوط به هر ۱۰۰ پوند شیر خام (معادل حدود ۴۵.۳ کیلوگرم) در بازارهای مرجع بینالمللی، بهویژه در ایالات متحده است. برای محاسبه قیمت هر لیتر شیر خام، این عدد بر وزن کل تقسیم میشود؛ به این ترتیب، ۱۵.۷۷ دلار تقسیم بر ۴۵.۳ کیلوگرم، رقمی در حدود ۰.۳۵ دلار برای هر کیلوگرم یا تقریباً هر لیتر شیر خام به دست میدهد. با توجه به اینکه چگالی شیر بسیار نزدیک به آب است، در محاسبات اقتصادی هر کیلوگرم شیر عملاً معادل یک لیتر در نظر گرفته میشود. بر همین اساس، قیمت جهانی خرید شیر از دامدار در حال حاضر حدود ۳۵ سنت دلار به ازای هر لیتر برآورد میشود که مبنای مقایسه با قیمتهای داخلی قرار میگیرد.
اما ایران …
اما در بازار ایران و با نرخگذاری دولتی در بازار شیر خام، در حالی که دامداران در هفتههای گذشته هر لیتر شیر خام را حدود ۳۵ هزار تومان میفروختند، مصوبه جدید وزارت جهاد کشاورزی نرخ خرید تضمینی را از ابتدای دیماه به ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان کاهش داده است؛ رقمی که حتی از قیمت بازار داخلی نیز پایینتر است.
این در شرایطی است که قیمت جهانی شیر خام در بازارهای مرجع، با احتساب نرخ ارز آزاد ۱۳۱ هزار تومانی، معادل حدود ۴۶ هزار تومان به ازای هر لیتر برآورد میشود. به بیان دیگر، دولت با یک تصمیم اداری، قیمتی حدود ۱۷ هزار تومان پایینتر از سطح جهانی و بیش از ۵ هزار تومان پایینتر از نرخ معاملهشده داخلی را به دامدار تحمیل کرده است. چنین شکافی نهتنها فاقد توجیه اقتصادی است، بلکه مستقیماً پایداری تولید را هدف قرار میدهد.
حمایت از مصرف کننده فقط شعار است
تجربههای پیشین نشان داده است سرکوب قیمت در حلقه تولید، به جای مهار تورم، به کاهش انگیزه تولید، افت کیفیت، فروش خارج از شبکه رسمی و در نهایت بروز کمبودهای مصنوعی منجر میشود؛ کمبودهایی که معمولاً با جهش ناگهانی قیمتها جبران میشوند. در واقع، قیمتگذاری دستوری تورم را حذف نمیکند، بلکه آن را به آینده موکول و تشدید میکند.
اصرار بر تعیین قیمتهای غیرواقعی در بازاری که نهادههای آن با نرخ آزاد تأمین میشود، عملاً به معنای یارانهگیری اجباری از تولیدکننده است؛ سیاستی که نه به نفع مصرفکننده تمام میشود و نه به سود تولید ملی. اگر هدف سیاستگذار حمایت از معیشت خانوار است، این حمایت باید از مسیر ابزارهای هدفمند و شفاف انجام شود، نه با تخریب پایههای تولید و بیاعتبار کردن سیگنالهای بازار.
خبر خوب برای خارجیها نه هم وطنان
به گفته فعالان بازار، عرضه بیش از حد و کاهش تقاضای مصرفکننده موجب شده قیمت شیر، کره و پنیر در بازارهای عمدهفروشی و فروشگاههای مواد غذایی در جهان (نه جزیرهای به اسم ایران) با افت نسبی مواجه شود.کاهش قیمت لبنیات میتواند خبر مثبتی برای خریدارانی باشد که در شرایط تورمی و افزایش تعرفهها با رشد قیمت مواد غذایی دستوپنجه نرم میکنند.
روایت فدراسیون تولیدکنندگان شیر آمریکا
استفن کین، معاون رئیس سیاست اقتصادی و تحلیل بازار فدراسیون ملی تولیدکنندگان شیر ایالات متحده آمریکا، در خصوص کاهش قیمت جهانی شیر و اثر آن بر بازار داخلی این کشور گفت: کشاورزان میزان زیادی شیر تولید میکنند و این به معنای افزایش تولید محصولات لبنی است، در حالی که سطح تقاضا تا حدی کاهش یافته است.
بازار عمدهفروشی لبنیات جهان چه وضعیتی دارد؟
کین افزود: قیمتهای بازار عمدهفروشی شیر، پنیر و کره حدود یک سال است که پایینتر از حد معمول قرار دارند، اما در شش ماه گذشته این کاهش شدت بیشتری گرفته است.
وی تأکید کرد: افت قابلتوجه قیمتها، بهویژه در کره و پنیر، عمدتاً ناشی از عرضه بالای شیر بوده است.
رشد تولید فراتر از میانگین تاریخی
این مقام فدراسیون تولیدکنندگان شیر با اشاره به شرایط جهانی گفت: تولید شیر در آمریکا و جهان طی سال جاری حدود ۴ درصد افزایش یافته، در حالی که میانگین رشد معمولاً بین ۱.۵ تا ۲ درصد است. این مازاد عرضه همراه با کاهش تقاضا، فشار نزولی بر قیمتها ایجاد کرده است.
او در عین حال تصریح کرد: قیمتهای عمدهفروشی همیشه بلافاصله در فروشگاههای خردهفروشی منعکس نمیشوند و این انتقال معمولاً با تأخیر انجام میشود.
کین ادامه داد: احتمال کاهش قیمتهای خردهفروشی وجود دارد، اما زمان میبرد تا این قیمتها با شرایط بازار عمدهفروشی همگام شوند.
اصلاح احتمالی بازار جهانی لبنیات
بررسیهای خبرنگار اقتصاد آنلاین نشان میدهد بازار بینالمللی لبنیات در آستانه یک «اصلاح» احتمالی پیش از کریسمس قرار دارد؛ موضوعی که ناشی از فشار نزولی قیمت شیر در سطح مزرعه است.
پس از آخرین حراج تجارت جهانی لبنیات (GDT) در سال ۲۰۲۵، قیمت پودر شیر کامل (WMP) که نقش کلیدی در تعیین پرداخت سود دارد، ۵.۷ درصد کاهش یافت و به ۳ هزار و ۱۶۱ دلار آمریکا به ازای هر تن متریک رسید. این افت، کاهش ۲۸ درصدی نسبت به اوج قیمت در ماه مه را نشان میدهد و بیانگر تغییر محسوس در انتظارات بازار است.
«دیوار شیر» و مازاد عرضه جهانی
کاتالیزور اصلی کاهش قیمتها، افزایش تولید جهانی فراتر از سطح تقاضاست. دادههای بهروزرسانیشده فونترا در ماه نوامبر نشان میدهد اتحادیه اروپا در سپتامبر رشد ۴.۲ درصدی تولید را ثبت کرده، تولید ایالات متحده در اکتبر ۳.۷ درصد افزایش یافته و حتی در نیوزیلند نیز با وجود عبور از اوج تولید بهاری، تولید از ابتدای فصل ۳.۴ درصد رشد داشته است.
این حجم بالای تولید که از آن با عنوان «دیوار شیر» یاد میشود، موجودی جهانی را در سطح بالا نگه داشته و مانع شکلگیری کف قیمتی شده است.
پیشبینی ANZ از افت بیشتر قیمت شیر
مؤسسه تحقیقاتی ANZ پیشبینی خود از قیمت شیر در مزرعه برای سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۶ را به ۸.۹۰ دلار نیوزیلند به ازای هر کیلوگرم شیر جامد کاهش داده و دلیل آن را عرضه پایدار و فراوان لبنیات در سطح جهانی عنوان کرده است.
این پیشبینی چه معنایی دارد؟
به گفته تحلیلگران، تولیدکنندگان لبنیات در سراسر جهان سطح تولید خود را افزایش دادهاند و خریداران نیز با احتیاط بیشتری وارد بازار میشوند. پیشبینی جدید ANZ فاصله اندکی با نقطه میانی بازه پیشبینی فونترا (۸.۵۰ تا ۹.۵۰ دلار نیوزیلند) دارد و نشان میدهد عرضه همچنان بر تقاضا پیشی گرفته است.
در اتحادیه اروپا، تولید شیر رشدی غیرمعمول و تقریباً دوبرابری را تجربه کرده و در ایالات متحده نیز با افزایش اندازه گلههای شیری، تولید تا اواخر سال ۲۰۲۵ قوی باقی مانده است. در چنین شرایطی و در نبود نشانههای جدی از رشد تقاضا، قیمتها همچنان تحت فشار نزولی قرار دارند.
فشار عرضه و تأثیر بر سودآوری
کاهش قیمت شیر درب مزرعه، پیشبینی درآمد صادرکنندگان لبنیات را تضعیف کرده و ممکن است بر سهام شرکتهای بزرگ فرآوری نیز اثر بگذارد. با وجود آنکه بازه قیمتی فونترا تا حدی نقش تعدیلکننده دارد، تحلیلگران با دقت حاشیه سود شرکتها را زیر نظر دارند.
بازی جدید در بازار جهانی لبنیات
رشد همزمان تولید در اروپا و آمریکا، پیوندهای عمیق بازارهای جهانی مواد غذایی را برجسته کرده است. در صورت تداوم عرضه قوی، مسیرهای تجارت جهانی ممکن است دستخوش تغییر شود و رقابت صادرکنندگان برای تصاحب سهم بازار تشدید گردد.
در این میان، سرمایهگذاران و سیاستگذاران به دنبال نشانههایی از تغییرات آبوهوایی، قیمت خوراک دام و تحول در الگوهای مصرف هستند تا مسیر آینده صنعت لبنیات را ارزیابی کنند.
ایران در زندان قیمتگذاری دستوری
در پایان باید گفت که در حالی که مازاد عرضه در بازارهای جهانی قیمتها را به پایینترین سطوح چند سال اخیر رسانده، صنعت لبنیات ایران همچنان در قفس قیمتگذاری دستوری و یارانههای ناکارآمد زندانی است؛ قفسی که نه به نفع مصرفکننده عمل کرده و نه توانسته تولیدکننده را سر پا نگه دارد. نتیجه این مداخله مزمن، حذف سیگنال قیمت، فرار سرمایه از صنعت غذا و تبدیل تولیدکننده به متقاضی دائمی رانت و حمایت دولتی بوده است.
اصرار بر تثبیت دستوری قیمتها در شرایطی که نهادهها با نرخهای آزاد و نوسانی تأمین میشوند، عملاً به معنای توزیع زیان در زنجیره تولید و تعمیق ناکارآمدی است. تجربه جهانی نشان میدهد بازار، حتی در دورههای مازاد عرضه، مسیر تعدیل خود را پیدا میکند؛ اما در ایران، سیاستگذار با انکار منطق بازار، بحران را به تعویق میاندازد و هزینه آن را به آینده و به مصرفکننده تحمیل میکند. اگر قیمتها اجازه تعدیل پیدا نکنند، نه کاهش قیمت جهانی به سفره مردم میرسد و نه تولید داخلی تاب ادامه خواهد داشت.
